چاقی در حال تبدیل شدن به یک اپیدمی جهانی است و یکی از عوامل خطر اصلی برای شایع ترین بیماری ها مانند بیماری های قلبی عروقی، متابولیک، سرطان و سایر بیماری های مزمن و عامل اصلی مرگ و میر زودرس است.
اندازه گیری های تن‌سنجی ابزار ساده، ارزان و غیر تهاجمی برای تشخیص چاقی و ارزیابی خطر عوارض و مرگ و میر ناشی از بیماری های مرتبط هستند. پرکاربردترین شاخص برای اندازه گیری چاقی، شاخص توده بدنی (BMI) است که با وزن بر حسب کیلوگرم تقسیم بر قد بر حسب متر مربع تعریف می شود. قابلیت پیش‌بینی بیماری توسط BMI محدود است، زیرا بین تجمع ماهیچه و چربی یا توزیع بافت چربی تمایز قائل نمی‌شود.
شاخص های دیگر تن‌سنجی برای ارزیابی چاقی شامل اندازه دور کمر (WC)، نسبت دور کمر به باسن (WHR) و نسبت دور کمر به قد (WHtR) می‌باشد. در این میان اندازه دور کمر (WC) بعنوان شاخصی برای تشخیص چاقی شکمی بکار می رود و به عنوان معیار خاصی برای توزیع چربی پذیرفته شده است. تعدادی از مطالعات اپیدمیولوژیک نشان داده اند که دور کمر خطر مرگ و میر را بهتر از BMI پیش بینی می کند و نیز ارتباط زیادی با خطر اختلالات متابولیک دارد.
چرا اندازه گیری دور کمر مهم می باشد؟
بطور کلی دو نوع چاقی در افراد مشاده می شود: 1) چاقی سیبی شکل 2) چاقی گلابی شکل
چاقی سیبی شکل: بیشتر در آقایان دیده می شود. در این نوع چاقی، چاقی شکمی در فرد پدید می آید که ژنتیک و نوع تغذیه در ایجاد آن موثر می باشد. که به آن چاقی مرکزی و بالاتنه نیز می گویند. این شکل از چاقی بیشترین ارتباط را با بروز انواع بیماری ها علی الخصوص بیماری های قلبی-عروقی دارد.
چاقی گلابی شکل: در زنان، چربی بیشتری در نواحی پایین شکم و لگن و ران‌ها جمع می‌شود. به این نوع چاقی، چاقی محیطی، زنانه یا گلابی شکل می‌گویند. این نوع چاقی با اینکه خطر کمتری در ابتلا به بیماری ها دارد ولی در هر حال ممکن است با افزایش مداوم وزن به چاقی شکمی تبدیل شده و عوارض چاقی شکمی را در فرد افزایش دهد.
روش صحیح اندازه گیری دور کمر
براساس دستورالعمل سازمان بهداشت جهانی (WHO) بهترین ناحیه برای اندازه گیری دور کمر ناحیه بین زائده ی آخرین دنده و زائده ی فوقانی استخوان لگن است. بدین منظور قبل از اندازه‌گیری میبایست لباس‌های ضخیم و کمربند فرد خارج شود. متر نواری در یک راستا، در میانه محدوده بین دنده آخر و استخوان لگن قرار داده شود. فرد باید پاها را در کنار هم قرار داده و دست‌ها را در دو طرف طوری نگه دارد که کف دست‌ها به سمت داخل باشد و به آرامی نفس خود را خارج کند.
محدوده نرمال اندازه دور کمر
حداکثر عدد طبیعی پیشنهاد شده برای جمعیت آسیا، 90 سانتی متر برای آقایان و 85 سانتی متر برای خانم‌ها، می باشد.
اما چرا پیشگیری از چاقی مهم است؟
چاقی شکمی زمینه‌ساز بیماری‌هایی همچون دیابت نوع 2، حملات قلبی و گرفتگی رگ‌هاست؛ در این راستا چاقی سیبی شکل ارتباط بیشتری با عوارض چاقی همچون دیابت، فشار خون بالا، ناراحتی‌های عروقی و بالا رفتن چربی خون دارد در حالی که چاقی محیطی عوارض کمتری دارد. حتی ممکن است فردی از لحاظ وزنی کم وزن باشد ولی به علت چاقی شکمی به بیماری های مذکور و بخصوص کبد چرب مبتلا باشد. بنابراین شناخت شاخص دور کمر در پیشگیری از چاقی شکمی و بیماری های مرتبط با آن یک اصل مهم می‌باشد.