بیماری آلزایمر یکی از شایع‌ترین انواع زوال عقل (Dementia) است که با اختلال پیشرونده در حافظه، توانایی شناختی و عملکردهای روزمره همراه است. این بیماری معمولاً در سنین بالای ۶۵ سال بروز می‌کند، اما شکل زودرس آن نیز ممکن است در سنین پایین‌تر دیده شود. پاتوفیزیولوژی آلزایمر پیچیده بوده و شامل تجمع پلاک‌های آمیلوئید-بتا (Aβ)، گره‌های نوروفیبریلاری تاو (Tau) و التهاب عصبی است.
پاتوفیزیولوژی مختصر بیماری آلزایمر
مکانیسم اصلی آسیب در آلزایمر شامل تجمع غیرطبیعی پروتئین‌های آمیلوئید-بتا در فضای بین‌سلولی و فسفریلاسیون بیش از حد پروتئین تاو در نورون‌هاست. این فرآیندها باعث اختلال در انتقال سیناپسی، مرگ سلولی و در نهایت آتروفی) تحلیل بافت مغز (می‌شوند. در کنار این عوامل، استرس اکسیداتیو، التهاب مزمن، مقاومت به انسولین و تغییر در متابولیسم لیپیدها نیز نقش کلیدی دارند.
نقش تغذیه در پیشگیری و پیشرفت آلزایمر
تغذیه سالم یکی از مهم‌ترین عوامل قابل تغییر در پیشگیری از زوال شناختی و بیماری آلزایمر است. مطالعات اپیدمیولوژیک نشان داده‌اند که الگوهای غذایی خاص، مانند رژیم مدیترانه‌ای و رژیم MIND، می‌توانند خطر ابتلا به آلزایمر را به میزان قابل‌توجهی کاهش دهند.
۱. رژیم مدیترانه‌ای (Mediterranean Diet)
رژیم مدیترانه‌ای شامل مصرف بالای میوه‌ها، سبزیجات، غلات کامل، حبوبات، مغزها و روغن زیتون است و مصرف گوشت قرمز و قندهای ساده در آن محدود می‌شود. برخی مطالعات نشان داده اند که پیروی از این رژیم با کاهش ۳۰٪ خطر زوال شناختی و پیشرفت آلزایمر همراه است. ترکیبات پلی‌فنولی موجود در روغن زیتون و آنتی‌اکسیدان‌های میوه‌ها باعث کاهش التهاب عصبی و مهار تجمع آمیلوئید-بتا می‌شوند.
۲. رژیم MIND
رژیم MIND (Mediterranean-DASH Intervention for Neurodegenerative Delay) ترکیبی از دو رژیم مدیترانه‌ای و DASH است و به طور خاص برای حفظ سلامت مغز طراحی شده است. در این رژیم بر مصرف سبزیجات برگ سبز، توت‌ها، مغزها، غلات کامل، روغن زیتون و ماهی تأکید می‌شود. برخی مطالعات نشان داده اند افرادی که بیشترین پایبندی به رژیم MIND را داشتند، تا ۵۳٪ کاهش خطر ابتلا به آلزایمر را تجربه کردند.
۳. ریزمغذی‌ها و ترکیبات محافظت‌کننده عصبی
• ویتامین :Eبا خاصیت آنتی‌اکسیدانی خود از غشای سلول‌های عصبی در برابر استرس اکسیداتیو محافظت می‌کند.
• ویتامین B12 و فولات: باعث کاهش سطح هموسیستئین می‌شوند که در غلظت‌های بالا با آسیب نورونی مرتبط است.
• اسیدهای چرب امگا-۳ : در ساخت غشای نورون‌ها نقش دارد و موجب کاهش التهاب مغزی می‌شود.
• پلی‌فنول‌ها (در چای سبز، شکلات تلخ، انگور): فعالیت ضدالتهابی و ضدآمیلوئیدی دارند.
۴. نقش میکروبیوتای روده
در سال‌های اخیر مشخص شده است که محور روده–مغز نقش مهمی در پاتوفیزیولوژی آلزایمر دارد. تغییر در ترکیب میکروبیوم روده می‌تواند موجب افزایش نفوذپذیری سد خونی-مغزی و تحریک التهاب عصبی شود. مصرف غذاهای سرشار از فیبر، پروبیوتیک‌ها و پری‌بیوتیک‌ها می‌تواند تعادل فلور روده را حفظ کرده و از پیشرفت بیماری جلوگیری کند.
جمع‌بندی
بیماری آلزایمر اگرچه درمان قطعی ندارد، اما شواهد علمی قوی نشان می‌دهد که مداخلات تغذیه‌ای می‌توانند در پیشگیری و کندکردن روند پیشرفت آن مؤثر باشند. رژیم‌های غذایی ضدالتهابی مانند مدیترانه‌ای و MIND، همراه با دریافت کافی ریزمغذی‌ها، می‌توانند عملکرد شناختی را حفظ و التهاب عصبی را کاهش دهند. بنابراین، اصلاح الگوی تغذیه‌ای از میانسالی، یکی از کلیدی‌ترین اقدامات برای حفظ سلامت مغز در سالمندی است.